Zdefiniować opiekę farmaceutyczną
W czasie wzmożonych prac nad Ustawą o Zawodzie Farmaceuty Ministerstwo Zdrowia zwracało coraz większą uwagę na opiekę farmaceutyczną. Czym ona jest naprawdę i dlaczego z powodzeniem funkcjonuje w innych krajach europejskich, a w Polsce niekoniecznie? Na te pytania postaram się udzielić odpowiedzi w poniższym artykule.
Opieka farmaceutyczna w definicji Ustawy o Izbach Aptekarskich (19.04.1991r.) polega na „dokumentowanym procesie, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta”. Wspomnianą wyżej definicję poznają wszyscy studenci w trakcie studiów. Sama jestem farmaceutką z ponad ośmioletnim doświadczeniem. Również w trakcie moich studiów dużo mówiło się o opiece farmaceutycznej. Podkreślany był autorytet farmaceuty, jego wsparcie i fachowość w zakresie profilaktyki i farmakoterapii. Całość procesu miała być wymierną korzyścią dla systemu opieki zdrowotnej oraz przede wszystkim dla pacjenta. Po zakończeniu studiów i w trakcie odbywania stażu okazało się, że rzeczywistość odbiega jednak od akademickiej teorii. W czasie zderzenia się z realiami aptecznymi szybko pojęłam, że brakuje uwarunkowań prawnych i możliwości dla farmaceuty, by taką opiekę pełnić. Z troską i starannością rozmawiamy z pacjentami, realizujemy recepty i edukujemy w temacie zaordynowanych leków. Nie jesteśmy jednak pełnoprawnym członkiem zespołu służby zdrowia, nie mamy dostępu do dokumentacji medycznej, a działalność profilaktyczna na rzecz edukacji i promocji zdrowia może zostać odczytana jako próba złamania zakazu reklamy apteki. Brakuje również przepisów i regulacji prawnych dotyczących środków finansowania dodatkowych usług, jakie mogłyby apteki pełnić. Całokształtu obrazu dopełniają kwestie i problemy organizacyjne, kadrowe, a także procesy przebiegające mniej lub bardziej sprawnie, m.in. informatyzacja oraz współpraca różnych szczebli i miejsc opieki zdrowotnej.
Opieka farmaceutyczna ważnym elementem systemu ochrony zdrowia
Świadomość środowiska medycznego i pacjentów również pozostawia wiele do życzenia. Według danych statystycznych pochodzących z badania dr Agnieszki Skowron i wsp. 89% procent społeczeństwa nigdy nie słyszała o usłudze opieki farmaceutycznej. Pacjenci są zdziwieni, lekarze obawiają się zmniejszenia lub podziału kompetencji, a sami farmaceuci podchodzą do tematu z rezerwą. Ze zwiększeniem obowiązków powinno bowiem iść zaplanowane szkolenie i stopniowe poszerzanie swoich kompetencji. Prawda jest tak, że po części obawiamy się rozszerzenia naszych uprawnień, bo nie czujemy się jeszcze wystarczająco na to gotowi.
W obecnej sytuacji mamy jednak do czynienia ze zwiększonym zapotrzebowaniem na wysokiej jakości opiekę medyczną. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, w tym m.in. starzeniem się społeczeństwa, rozwojem nauk medycznych i farmaceutycznych, większymi oczekiwaniami ze strony pacjentów. Mała liczba lekarzy i niski poziom zaspokojenia potrzeb zdrowotnych może spowodować, że jeśli nie wprowadzimy odpowiednich rozwiązań poziom opieki w Polsce będzie spadał. Z danych z 2017 roku na 1000 mieszkańców przypada 0,42 lekarza POZ. Nasz system powoli przestaje zaspokajać podstawowe potrzeby zdrowotne społeczeństwa. Już w obecnej sytuacji nasi obywatele deklarują, że ich potrzeby są w dużej mierze niezaspokojone. Te problemy może rozwiązać większe zaangażowanie farmaceutów w proces opieki nad pacjentem.
Pamiętajmy, że w obecnym stanie pandemii sytuacja tylko się pogarsza. Przyjrzyjmy się aktualnej sytuacji. Do apteki zgłaszają się osoby, które chcą uzyskać informacje o swojej terapii, wyjaśnić wątpliwości związane z dawkowaniem leków, interakcjami czy działaniami niepożądanymi. Mają utrudniony kontakt z lekarzem. W sposób naturalny to apteki stają się pierwszą linią kontaktu. Dotyczy to szczególnie pacjentów cierpiących z powodu chorób przewlekłych jak np. nadciśnienie. Według danych aż połowa pacjentów porzuca terapię z powodu niezrozumienia zaleceń lub uciążliwości jej pierwszego etapu. To właśnie w tym momencie farmaceuta mógłby się stać dla takiego pacjenta istotnym punktem wsparcia. Podobnie jest w przypadku osób, które kontynuują terapię, dla których istotna jest dostępność leku, a czasem przypomnienie o konieczności uzyskania kolejnego jego opakowania. W związku z utrudnionym dostępem do lekarza, brakiem możliwości otrzymania recepty, może dojść do sytuacji zagrożenia zdrowia, a nawet życia.
Ryzyko to zostało dostrzeżone stąd między innymi rozwój prac nad Ustawą regulującą kwestie zawodowe dla farmaceutów. Po raz pierwszy od 30 lat mamy spore szanse na rozpoczęcie drogi do profesjonalnej opieki farmaceutycznej na miarę standardów europejskich. Ważne byśmy skupili się na rozwiązaniach korzystnych dla Pacjentów. Musimy skoncentrować się na działaniach przygotowawczych, szkoleniach dla farmaceutów. Powinniśmy zadbać również o informacje dla pozostałych członków zespołów medycznych oraz pacjentów, by budować ich świadomość w stosunku do nowych usług jakie pojawią się w aptekach. Musimy pamiętać, że rozwój właściwych struktur wymaga czasu i może potrwać lata. Nie sposób nadrobić jednym skokiem całej drogi rozwoju, pokonanej przez inne kraje w ostatnim dziesięcioleciu. Powinniśmy oprzeć się na płynących od nich przykładach i wzorach gotowych rozwiązań. Przez stopniową pracę, rozwój i dokładanie kolejnych „cegiełek” będziemy budować nowy sprawny system, w którym farmaceuta jest pełnoprawnym członkiem opieki zdrowotnej.
Apteki w przyszłości
Docelowy model opieki farmaceutycznej przekształci apteki w nowoczesne centra profilaktyki i konsultacji zdrowotnych. Możemy zmienić postrzeganie aptek przez społeczeństwo – z miejsc, gdzie pacjent jedynie kupuje leki, kosmetyki i suplementy diety na istotne punkty na drodze do poprawy zdrowia. Farmaceuci będą jeszcze bardziej wspierać jego proaktywne nawyki, edukować go i pomagać w rozsądnej i zoptymalizowanej farmakoterapii. Dla systemu opieki zdrowotnej, zmiana zwiększy efektywność działań profilaktycznych i zmniejszy liczbę hospitalizacji z powodu późno wykrytych lub nieefektywnie prowadzonych terapii chorób przewlekłych.
Musimy tylko działać w sposób dobrze skoordynowany i przemyślany. Nie wolno nam zapomnieć, że opieka farmaceutyczna to proces. Musi być dokumentowana, wspierana przez równolegle powstające rozwiązania z zakresu IT i uwarunkowania prawne. Działania te zbudują właściwe środowisko do wzrostu i rozwoju, a także stworzą narzędzia dla farmaceutów. By oczekiwać od nich świadczenia nowych usług musimy dbać o ich szkolenia i pracować nad ich pewnością siebie. Istotne jest też przekonanie pacjentów, zwiększanie ich świadomości, by rozumieli, co wspólnie staramy się osiągnąć.
